Stappenplan: wat te doen bij overlijden?

Bij het overlijden van een naaste komt er veel op u af. Naast emoties zijn er veel (praktische) zaken die geregeld moeten worden. In dit blog bespreek ik de belangrijkste stappen en geef ik aan waar u aan moet denken wanneer een naaste komt te overlijden.

1. Medische zaken bij overlijden

Wanneer iemand is overleden, moet dit officieel door een arts worden vastgesteld. U kunt daarvoor contact opnemen met de huisarts(enpost). Wanneer de arts het overlijden vaststelt, wordt er een verklaring van overlijden opgemaakt. Ook zal de arts in het Donorregister bekijken welke keuze er is gemaakt voor wat betreft orgaandonatie. De arts zal de keuze vervolgens bespreken met de partner of familie. Een andere vorm van donatie is lichaamsdonatie. In dat geval stelt uw naaste diens lichaam ter beschikking aan de wetenschap.

2. Praktische zaken bij overlijden

Op de website van de Rijksoverheid kunt u, na het beantwoorden van enkele vragen, een handige checklist vinden van zaken die er in uw situatie geregeld moeten worden. Daar kunt u onder meer lezen dat u bij de gemeente aangifte van overlijden moet doen. Na de aangifte wordt het overlijden verwerkt in de basisregistratie personen (BRP). De gemeente maakt daarvoor een akte van overlijden. Met een uittreksel van die akte kun u (financiële) zaken afhandelen. Ook moet de uitvaart worden geregeld. Een uitvaartverzorger kan u hierbij begeleiden. Begraven of cremeren mag niet eerder dan 36 uur na overlijden en niet later dan 6 werkdagen na overlijden. Eventuele wensen betreffende de uitvaart kunnen zijn opgenomen in het testament of codicil.

Via het Centraal Testamentenregister (CTR) kan worden bekeken of er een testament is en bij welke notaris dit is opgemaakt. Mochten de wensen van de overledene over de uitvaart niet (geheel) duidelijk zijn, dan dienen de nabestaanden hier zelf over te beslissen. Het is van belang om te weten dat degene die opdracht geeft tot de uitvaart, voor de uitvaartondernemer geldt als opdrachtgever. Aan deze opdrachtgever stuurt de uitvaartondernemer zijn rekening voor de gemaakte kosten. De kosten van de uitvaart zijn kosten van de nalatenschap en worden uit de boedel (mits toereikend) betaald. Uiteraard is het goed om te checken of er een uitvaartverzekering is.

Praktische zaken die niet kunnen wachten moeten in dit stadium ook worden geregeld, zoals het ontruimen van een kamer in een verpleeghuis. In deze eerste fase is het verstandig om nog geen spullen te verdelen of andere zaken over de nalatenschap te regelen. Dit kan immers 'zuivere aanvaarding' tot gevolg hebben, wat vergaande gevolgen kan hebben nu u daarmee ook aansprakelijk bent voor eventuele schulden.

3. Wie zijn de erfgenamen?

Nadat bovenstaande praktische zaken geregeld zijn, moet worden gecheckt of de overledene een testament heeft laten maken. Als dat het geval is, kan uit het testament worden opgemaakt wie de erfgenamen zijn. Ook kan hieruit worden opgemaakt welk gedeelte van de nalatenschap zij erven. Verder kan worden opgemaakt of er sprake is van een legaat en/of er mensen onterfd zijn die op grond van de wet aanspraak kunnen maken op een legitieme portie. Een testament schrijft ook voor hoe de nalatenschap moet worden afgewikkeld. Bovendien kan er in het testament een executeur zijn opgenomen.

Wanneer de overledene geen testament heeft opgemaakt, is de wettelijke regeling van toepassing. Uit ‘eigen hoofde’ erven achtereenvolgens:

1. de (niet van tafel en bed gescheiden) echtgenoot van de erflater en zijn/haar kinderen
2. de ouders van de erflater samen met zijn boers en zussen
3. de grootouders van de erflater
4. de overgrootouders van de erflater
   
   

Verder kan er sprake zijn plaatsvervulling. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een broer die eigenlijk zou erven overleden is voordat de erflater overlijdt. In dat geval vervullen zijn kinderen zijn plaats. Zij erven gezamenlijk het bedrag dat aan hun vader toe zou komen indien hij nog had geleefd.

4. Aanvaarden van de nalatenschap en verklaring van erfrecht

Als duidelijk is wie de erfgenamen zijn, dienen zij te beslissen wat zij met de nalatenschap willen. Zij hebben drie keuzes:

(1) zuiver aanvaarden, (2) beneficiair aanvaarden (ook wel “aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving” genoemd) of (3) verwerpen.

1. Bij zuivere aanvaarding bent u in beginsel met uw eigen vermogen aansprakelijk voor de schulden van de nalatenschap. Dit is zelden een verstandige keuze.
2. Bij een beneficiaire aanvaarding kunnen eventuele schulden enkel worden verhaald op goederen van de nalatenschap. Het verhalen van schulden op uw eigen vermogen is dus niet mogelijk. De nalatenschap dient vervolgens te worden vereffend.
3. Door verwerping geeft u aan dat u geen aanspraak wenst te maken op de nalatenschap. Dit kan verstandig zijn wanneer duidelijk is dat de nalatenschap negatief is. Wanneer u minderjarige kinderen heeft, moet u –om ervoor te zorgen dat zij ook verwerpen– toestemming aan de kantonrechter vragen.

Nadat de erfgenamen hun keuze hebben gemaakt, kan door de notaris een verklaring van erfrecht worden opgemaakt.

5. Afwikkelen van de nalatenschap: vereffenen of verdelen

Om de nalatenschap te kunnen afwikkelen, moeten er vervolgens nog andere praktische zaken opgepakt worden. Bijvoorbeeld het opzeggen of wijzigen van abonnementen en contracten (huurovereenkomst, reisverzekering etc.).

Wanneer er een executeur is, zal hij of zij deze zaken regelen. Als er geen executeur is, zullen de erfgenamen dit gezamenlijk moeten doen. In dat geval kan het praktisch zijn om één van de erfgenamen een volmacht te geven deze praktische zaken te regelen.

Daarnaast dient er een inventarisatie gemaakt te worden van het vermogen dat de overledene op het moment van overlijden bezat, ook wel een boedelbeschrijving genoemd. Hieruit blijkt welke bezittingen en schulden de overledene had.

Vereffenen
Wanneer een nalatenschap door één of meer erfgenamen beneficiair aanvaard is óf wanneer er minderjarige erfgenamen zijn (namens hen wordt altijd beneficiair aanvaard), dan moet een nalatenschap in beginsel worden ‘vereffend’. Vereffenen van een nalatenschap is gericht op het voldoen van de schulden, voordat de nalatenschap wordt verdeeld. Wanneer er onvoldoende activa zijn om alle schuldeisers te betalen, moet er een uitdelingslijst worden gemaakt. Op deze lijst staat welke schuldeiser wat krijgt. Net als bij een faillissement heeft niet iedere schuldeiser evenveel rechten. De kosten van de uitvaart moeten bijvoorbeeld met voorrang worden voldaan. Ook andere schulden, zoals schulden aan de belastingdienst, kunnen voorrang hebben.

Verdelen
Uiteindelijk dient een nalatenschap te worden verdeeld volgens het testament of de wettelijke verdeling. Wanneer er een boedelbeschrijving is opgemaakt, is duidelijk wat er tot de nalatenschap behoort en kan tot verdeling worden overgegaan. Dit kan inhouden dat er bedragen dienen te worden overgemaakt, maar ook dat er beslissingen moeten worden genomen ten aanzien van de inboedel waarna deze spullen daadwerkelijk onder de erfgenamen worden verdeeld.

Meer informatie

Met dit blog heb ik u een kort overzicht willen geven van de stappen die genomen moeten worden na een overlijden. Wanneer u hier vragen over heeft, kunt u altijd vrijblijvend contact met mij opnemen.