Tussen het moment waarop echtgenoten tot de beslissing komen te willen scheiden en het daadwerkelijke einde van het huwelijk, ligt al gauw een aantal maanden. Een echtscheidingsprocedure kan een langslepend traject zijn, zeker indien een van de twee echtgenoten ondernemer is en het bedrijf onderdeel uitmaakt van het te verdelen vermogen. Wat als een van de echtgenoten in deze periode overlijdt? Een zogenaamd echtscheidingstestament kan ongewenste gevolgen voorkomen. Hoe dat werkt en welke onderdelen een dergelijk testament bevat, vertel ik u in dit artikel.
Overlijdt een van de echtgenoten voordat de echtscheiding definitief is, dan heeft dit gevolgen voor de afwikkeling van de nalatenschap en voor de afwikkeling van de echtscheiding. Dit geldt zeker indien het de ondernemende echtgenoot is die overlijdt. Een zogenaamd echtscheidingstestament kan vervelende consequenties voorkomen. Dit testament kan al tijdens de echtscheidingsprocedure worden gemaakt en bevat vaak de volgende elementen.
1. Onterven
Is er geen testament, dan geldt de wettelijke verdeling. Op grond van deze regeling is de langstlevende echtgenoot, samen met de eventuele kinderen, erfgenaam. Een huwelijk eindigt pas door inschrijving van de echtscheidingsbeschikking in de registers van de burgerlijke stand. Tot die tijd blijft de aanstaande ex-partner wettelijk erfgenaam. Om dat te voorkomen, zal een testament moeten worden opgesteld.
Dat geldt zeker voor de ondernemer die het bedrijf na zijn of haar overlijden niet in handen wil laten vallen van de aanstaande ex-partner. In een eerder artikel besprak ik al, dat het juist voor ondernemers belangrijk is om door middel van huwelijkse voorwaarden in combinatie met de juiste rechtsvorm het bedrijf te beschermen tegen de gevolgen van een echtscheiding. Huwelijkse voorwaarden kunnen echter niet voorkomen dat na het overlijden van de ondernemer diens bedrijf, dan wel de aandelen in dit bedrijf, onderdeel uitmaakt van zijn of haar nalatenschap.
Overlijdt de ondernemer voordat de echtscheiding bij de gemeente is ingeschreven, dan erft de (bijna)ex-echtgenoot automatisch alles. Dit betekent inclusief de onderneming, onder de verplichting de schulden van de nalatenschap voor zijn/haar rekening te nemen. De eventuele kinderen krijgen een niet opeisbare geldvordering op de echtgenoot ter grootte van hun erfdeel.
Deze wettelijke verdeling kan problemen opleveren in een situatie waarin niet de langstlevende (ex)echtgenoot, maar één van de kinderen in het bedrijf werkt en het wil voortzetten. Het huidige erfrecht bevat voor dergelijke gevallen een aantal aanvullende regels. Zo kan het kind of stiefkind dat de bedrijfsopvolger is, aan de rechter verzoeken dat de andere erfgenamen de bedrijfsgoederen die zij hebben verkregen tegen een redelijke prijs aan hem of haar overdragen. Op die manier kan het kind het bedrijf continueren. Maar de waarde van de onderneming valt wel in de nalatenschap waarvan de aanstaande ex-echtgenoot nog (mede)erfgenaam is. Door nog tijdens de echtscheidingsprocedure een testament te maken, kan dit worden voorkomen en kan het bedrijf rechtstreeks toevallen een de kinderen of de beoogde opvolger.
Heeft erflater tijdens het huwelijk wel een testament opgesteld en is daarin de andere echtgenoot tot erfgenaam benoemd, dan komt deze erfstelling na echtscheiding van rechtswege te vervallen. Als erflater zijn ex-echtgenoot na de scheiding nog iets wil nalaten, dan zal dat expliciet in het testament moeten worden vermeld. Ook hier geldt dat tussentijdse aanpassing van het testament nodig is, om te voorkomen dat tijdens de echtscheidingsprocedure de aanstaande ex-partner nog altijd erfgenaam is.
2. Vermogen van minderjarigen
Bewind
Het onterven van de (aanstaande) ex-partner is stap 1. Maar wees erop bedacht dat via de kinderen alsnog vermogen ten gunste van de ex-echtgenoot kan komen. Indien de nalatenschap is bestemd voor één of meerdere minderjarige kinderen, dan geldt namelijk het volgende.
Het vermogen van minderjarigen wordt beheerd door de ouders. Zij hebben het gezag over de kinderen. Een belangrijk onderdeel van dat gezag is het ouderlijk vruchtgenot; de vruchten van het vermogen van de minderjarigen worden toegevoegd aan het vermogen van de met het gezag belaste ouder. Komt één van de ouders te overlijden, dan wordt de andere ouder van rechtswege alleen met het gezag over de kinderen belast. Om te voorkomen dat de ex-echtgenoot het beheer voert over het aan de kinderen nagelaten vermogen en daarvan het vruchtgenot heeft, kan in een testament een bewindvoerder worden aangewezen die het bewind voert over het aan het kind toekomende vermogen. Desgewenst kan dat bewind ook nog even door lopen nadat het kind meerderjarig is geworden, bijvoorbeeld tot zijn of haar 23-jarige leeftijd.
Tweetrapsmaking
Komt het kind te overlijden, dan deelt de door erflater uitgesloten ex-echtgenoot mogelijk alsnog in de nalatenschap. Dat is het geval indien dit kind ongehuwd is en zonder kinderen en/of testament overlijdt. De ex-echtgenoot is als ouder dan één van de erfgenamen. Dat betekent dat na het overlijden van de ene echtgenoot, gevolgd door het overlijden van een van de kinderen, een deel van zijn of haar nalatenschap bij de andere (ex)echtgenoot terechtkomt. Om dat te voorkomen kan in het testament een zogenaamde tweetrapsmaking worden opgenomen. Daarmee bepaalt de testateur dat zijn of haar nalatenschap wordt verkregen door een eerste verkrijger (bijvoorbeeld een kind) en dat, als deze overlijdt, de nalatenschap moet worden uitgekeerd aan een door de testateur aangewezen tweede verkrijger, ook wel de verwachter genoemd. Bijvoorbeeld een ander kind, kleinkind of een ander familielid.
3. Executeur aanwijzen
In het echtscheidingsconvenant kunt u een executeur aanwijzen die de nalatenschap afwikkelt. De executeur beheert de goederen van de nalatenschap en zorgt dat de eventuele schulden worden betaald. Door zelf in het testament één of meerdere executeurs te benoemen, voorkomt u dat de ex-echtgenoot namens de minderjarige kinderen uw (bedrijfs)administratie en overige zaken komt doornemen.
Is in het kader van de echtscheidingsprocedure een alimentatieverplichting (tip: lees ook ons artikel: ‘Alimentatie en de ondernemer’), dan eindigt deze verplichting door het overlijden van de alimentatieplichtige. In geval van kinderalimentatie betekent dit dat de onderhoudsverplichting voor de minderjarige dan volledig komt te rusten op de langstlevende ouder. Die zal de kosten van verzorging en opvoeding alleen moeten dragen, al dan niet ondersteund door een wezenuitkering of wezenpensioen. Om het wegvallen van deze inkomstenbron enigszins te compenseren, kan de wettelijke vertegenwoordiger van dit minderjarige kind een beroep doen op de zogenaamde “som ineens”. Daarmee wordt een vordering op de gezamenlijke erfgenamen verkregen. Deze aanspraak bestaat alleen indien de echtscheiding tussen de ouders van de minderjarige al definitief is. Op deze “som ineens” dient binnen 9 maanden na het overlijden van de alimentatieplichtige ouder een beroep te worden gedaan.
Ook de partneralimentatie eindigt na het overlijden van de alimentatieplichtige. Om in dit inkomensverlies te voorzien, kan een overlijdensrisicoverzekering worden afgesloten met de ene (ex)echtgenoot als verzekerde en de andere als verzekeringnemer. Ook kan worden gekozen voor een zogenaamd quasi-legaat. Dit is een schenking van een (ex)echtgenoot aan de andere echtgenoot onder de opschortende termijn tot het overlijden van de schenker en onder de voorwaarde dat de (ex)echtgenoot de schenker overleeft. Deze vorm van schenking kan in het kader van de echtscheidingsprocedure in een schenkingsovereenkomst worden opgenomen.
Meer informatie over echtscheiding voor de ondernemer vindt u in ons kennisdossier Scheiden met een eigen bedrijf.