Vanwege de hoge gas- en brandstofprijzen en vanwege de duurzaamheid, kiezen steeds meer mensen voor warmtepompen, elektrische auto’s en zonnepanelen. Omdat het bestaande netwerk hier niet op is berekend, raakt het netwerk overbelast (ook wel ‘congestie’ genoemd). Hoewel de verwachting is dat deze problemen de komende jaren alleen maar toenemen, betekent dit niet dat een netbeheerder vrij spel heeft. En dat is goed nieuws voor aannemers en projectontwikkelaars!
Dat uitbreiding van het elektriciteitsnet nodig is, zullen weinig mensen ontkennen. Als je op de capaciteitskaart van Netbeheer Nederland kijkt, zie je direct de omvang van het probleem. Maar, zo’n uitbreiding is niet eenvoudig. De benodigde kennis, schaarste van materialen en het feit dat het net 24 uur per dag, 7 dagen per week, wordt gebruikt, maken dat je dit probleem niet eenvoudig kunt oplossen. Het behoort tot de taak van netbeheerders zoals Stedin en Liander om dit probleem op te lossen. De taak van de netbeheerders valt te verdelen in een aansluit- en transportplicht. Beide plichten zijn verankerd in de Elektriciteitswet (hierna: ‘E-wet’) en Europese richtlijnen. In deze blog gaan wij hier nader op in.
Aansluitplicht
De aansluitplicht houdt in dat alle aansluitingen tot 10 MVA – waaronder huis- en (de meeste) bedrijfsaansluitingen vallen - binnen een termijn van 18 weken na het verzoek daartoe dienen te worden gerealiseerd. Deze verplichting geldt ook (zij het in mindere mate) voor de aansluiting van een wind- of zonnepark. In een uitspraak van 2 september 2021 heeft het Europees Hof van Justitie bepaald dat de huidige termijnbepaling in de wet niet juist is. De bevoegdheid om een redelijke termijn te bepalen komt niet toe aan de wetgever, maar aan de toezichthouder. In Nederland is dat de Autoriteit Consument & Markt (ACM). Voor de praktijk heeft dit arrest weinig gevolgen, nu in de rechtspraak nog steeds een aansluitingstermijn van 18 weken wordt aangehouden. Ook in het ontwerpbesluit van de ACM staat dat de aansluiting moet worden verwezenlijkt binnen 18 weken na het verzoek. Voor aansluitingen boven 10 MVA is er geen vaste termijn bepaald. Volgens de E-wet moet de aansluiting binnen een ‘redelijke termijn’ worden gerealiseerd.
Transportplicht
De transportplicht houdt in dat de netbeheerder zorg moet dragen voor de levering van elektriciteit van een bepaalde kwaliteit tegen niet-discriminerende prijzen. De transportverplichting gaat verder bij kleinverbruikers (aansluitingen niet groter dan 3*80 A) dan bij grootverbruikers. Voor kleinverbruikers geldt namelijk dat de levering tegen concurrerende, eenvoudig en duidelijk vergelijkbare, doorzichtige en niet-discriminerende prijzen moet gebeuren.
Om het transport te garanderen, verplicht de E-wet de netbeheerder om netten aan te leggen, te herstellen, te vernieuwen en uit te breiden, rekening houdend met de ontwikkelende productiecapaciteit door duurzame elektriciteit, decentrale elektriciteitsproductie en daarbij voldoende reservecapaciteit aan te houden. In delen van Nederland is er momenteel weinig tot geen reservecapaciteit en komt zelfs de levering aan (nieuwe) kleinverbruikers in het gedrang.
De netbeheerder mag enkel van deze transportplicht afwijken als de netbeheerder aan kan tonen dat zij redelijkerwijs geen transportcapaciteit ter beschikking heeft. De wijze waarop dit moeten worden aangetoond, is vastgelegd in de Netcode. Ook moet een netbeheerder congestie (oftewel een overbelast netwerk) vooraf melden en daarbij laten zien dat alle redelijke te nemen maatregelen zijn uitgeput. Als de weigering niet voldoet aan de Netcode, blijft de transportplicht van kracht. Een rechter kan in zo’n geval de netbeheerder zelfs dwingen om een aanbod te doen, zo blijkt uit onderstaande uitspraak.
Discriminerende netbeheerder
In deze zaak ging het om een netbeheerder (Liander) en een glastuinbouwbedrijf in de gemeente Haarlemmermeer. In deze gemeente zijn meerdere datacenters gevestigd. Door het relatief hoge verbruik van datacenters, was er volgens Liander weinig tot geen reservecapaciteit op het netwerk. Het glastuinbouwbedrijf wilde vanwege een bedrijfsuitbreiding extra vermogen contracteren. Liander weigerde het verzoek omdat de volledige capaciteit al zou zijn gecontracteerd. Liander verdeelde de transportcapaciteit volgens het systeem ‘first come, first served’.
Het hof oordeelde dat Liander discrimineerde. Het kan namelijk zo zijn dat de capaciteit reeds is vergeven aan afnemers met een bestaand contract (contractuele congestie), maar dat er in de praktijk een marge is, omdat dat niet elke afnemer de gecontracteerde ruimte volledig verbruikt. Door de uitbreiding vanwege contractuele congestie te weigeren, krijgen bestaande aansluitingen voorrang op nieuwe aansluitingen. Voor het kunnen weigeren van een nieuwe aansluiting of uitbreiding van een bestaande aansluiting moet de transportcapaciteit geheel worden verbruikt (fysieke congestie).
Omdat Liander alleen kon aantonen dat alle capaciteit was gecontracteerd, maar niet kon aantonen dat er sprake was van fysieke congestie, voldeed haar weigering niet aan de Netcode. Het hof bekrachtigde daarom het vonnis van de rechtbank waarin Liander was veroordeeld om het glastuinbouwbedrijf binnen één week een aanbod te doen.
Schadevergoeding wegens nalatig handelen
Een onrechtmatige weigering of vertraging bij de aansluiting leidt vaak tot schade. Deze schade is niet eenvoudig op de netbeheerder te verhalen en niet elke zaak leent zich hiervoor. Een netbeheerder neemt vaak in haar algemene voorwaarden op dat ze niet aansprakelijk is voor eventuele schade. Toch wees de rechtbank in de zaak die leidde tot de uitspraak van de Rechtbank Oost-Brabant van 23 maart 2022 een schadevergoeding toe.
In deze zaak ging het om een geschil tussen een netbeheerder (Enexis Netbeheer B.V.) en een eigenaar van twee zonneparken. De eigenaar had drie aansluitingen aangevraagd voor de zonneparken. De aansluitingstermijn was op verzoek van de eigenaar verlengd. Echter werd de (verlate) aansluitingsdatum niet gehaald door Enexis. De eigenaar stelde Enexis daarom aansprakelijk, waarna Enexis zich beriep zich op artikel 11 (dat de aansprakelijkheid uitsloot) van haar algemene voorwaarden. De eigenaar stelde dat het beding onredelijk bezwarend was dan wel dat het beroep in de gegeven omstandigheden en feiten onaanvaardbaar zou zijn. Vooral omdat Enexis vanwege het monopolie de enige mogelijke aanbieder was.
De rechtbank vond het beding niet onredelijk bezwarend. Wel was het beroep op de beperking naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar. Dit omdat Enexis een verwijt kon worden gemaakt. Naast het feit dat de eigenaar Enexis een langere termijn dan de wettelijke termijnen had geboden, had Exenis deze termijnen ook meermaals bevestigd maar desondanks hier niet aan voldaan. Enexis stelde vervolgens dat de vertraging niet aan haar was te wijten omdat de benodigde materialen niet op tijd waren geleverd. De leveringstermijnen van de benodigde componenten waren aanzienlijk toegenomen en Enexis kon de componenten pas bestellen nadat de eigenaar de benodigde gegevens had aangeleverd.
De rechter overwoog dat bij de aansluiting enkel standaard componenten en geen specifieke componenten waren gebruikt. Enexis had, mede gezien de oplopende levertijden, een eigen voorraad moeten aanhouden en/of de componenten vroegtijdig moeten bestellen. Wat betreft de aan te leveren gegevens overwoog de rechtbank dat er geen duidelijk afspraken waren over de termijn waarbinnen de gegevens moesten worden aangeleverd. Hierdoor was het voor de eigenaar onduidelijk wanneer zij de gegevens moest aanleveren. Gezien het belang van Enexis bij de gegevens, had zij niet mogen afwachten maar had zij deze actief moeten opvragen. Ook heeft Enexis na het ontvangen van de gegevens nog vijf weken gewacht met bestellen. De rechtbank concludeert dat de vertraagde aansluiting het gevolg is van het nalatig handelen van Enexis. Hoewel de rechtbank oog heeft voor de huidige situatie, oordeelt zij dat het beroep op de bepaling onaanvaardbaar is. Enexis was aansprakelijk voor de schade die de eigenaar ten gevolge van de vertraging heeft geleden.
Problemen (in de toekomst) voorkomen
Om dit soort problemen (in de toekomst) te voorkomen, is het belangrijk om in een zo vroeg mogelijk stadium, waar mogelijk al tijdens het ontwikkelingstraject, met de netbeheerder in gesprek te gaan over de beschikbare capaciteit en de mogelijkheid om een aansluiting te realiseren. Ook na het indienen van de aanvraag is het raadzaam de vinger aan de pols houden. Denk bijvoorbeeld aan vragen als: wanneer komt de aannemer? Is er een schouw geweest? Mocht de aansluiting alsnog vertraging oplopen, klaag dan tijdig en voortdurend. Zorg er daarbij voor dat de communicatie met de netbeheerder schriftelijk wordt vastgelegd. Hiermee voorkom je dat de aansluiting te laat wordt gerealiseerd en heeft u de papieren op orde om uw schade te verhalen.
Loopt uw aansluiting (of de aansluiting van uw project) vertraging op? Neem dan vrijblijvend contact met ons op om de mogelijkheden te bespreken.
Geschreven door: Justus Heideveld en Karel Boersma
